Eduard Bomhoff

Dollar naar Euro 1.40

Een wijs woord over de dollar kwam van Aziz McMahon, een currency strategist bij de ABNAMro Bank in Londen: “ What needs to happen to make people more positive about the dollar can only happen slowly”. De consequentie is dat de huidige zwakte van de dollar nog jaren kan duren – en veel erger kan worden.

Neem bij voorbeeld de trends in de Amerikaanse invoer en uitvoer. Amerika heeft een tekort op de lopende rekening, omdat de invoer met 1700 miljard dollar 50 procent groter is dan de uitvoer die dit jaar zal uitkomen op ongeveer 1150 miljard dollar. Dat betekent ook dat de uitvoer 50 procent sneller moet groeien dan de invoer, wil het tekort op de lopende rekening eindelijk gaan krimpen. Maar in de eerste helft van dit jaar name de export toe in een tempo van 12,8 procent en de invoer zelfs nog iets sneller met 13,4 procent. Er is dus nog niets zichtbaar van de enorme versnelling in de export die nodig is om op dit front verbetering te brengen.

De financiering van het Amerikaanse tekort op de lopende rekening laat zien waarom de dollar zwakker moet worden. Drie jaar geleden was de private sector nog bereid om het tekort te financieren met stabiele stromen van beleggingskapitaal naar Amerika. Op dit moment stroomt nog steeds privaat kapitaal naar de VS, maar het is “hot money”. Aziatische Centrale Banken en korte-termijn speculanten zijn nu nodig voor de dekking van drie kwart van het Amerikaanse tekort. Per dag moeten speculanten en Centrale Banken bijna twee miljard dollar extra absorberen. Na de snelle daling van de dollar in de afgelopen weken zullen zij zich afvragen hoe zinvol die beleggingsstrategie wel is. De Centrale Banken hebben geen winstdoelstelling, maar bedrijven ook geen liefdadigheid. Hoe slechter de vooruitzichten voor de dollar, des te eerder zullen China, India en andere Aziatische handelspartners besluiten om de mix van dollars en Euro’s in hun portefeuille aan te passen. Dan zal de dollar nog veel meer dalen, zoals vorige maand voorspeld door Prof. Ken Rogoff, de vorige hoofdeconoom van het Internationale Monetaire Fonds.

Ook een macroeconomische analyse – Amerika spaart niet genoeg en is dus verslaafd geraakt aan buitenlands kapitaal – bevestigt dat de dollar er slecht voor staat. Tijdens president Clinton stegen de nationale besparingen omdat de Amerikaanse overheid het tekort compleet wegwerkte en omzette in een overschot van meer dan 2 procent van de economie. Net als Wim Kok in zijn rol van minister van financieen in Lubbers-III wilde Clinton niet het verwijt krijgen dat hij de economie liet verzwakken en dus koos hij voor een conservatief fiscaal beleid. President Bush heeft het overschot verspeeld en op dit moment is er weer een tekort dat als percentage van de economie bijna even groot is als bij de start van Clinton in 1993. Bush heeft al aangekondigd dat hij de belastingen verder wil verlagen, en dus zal het tekort van de Amerikaanse overheid tussen nu en 2008 niet verdwijnen. Een verbetering in de nationale besparingen – noodzakelijk voor een lager tekort op de lopende rekening – moet dus komen van het bedrijfsleven of van de gezinnen. En daar zit de crux. Het is moeilijk te zien hoe de nationale besparingen in de VS kunnen toenemen zonder een lagere economische groei – óf omdat de bedrijven sparen door minder te investeren’ óf omdat de gezinshuishoudingen sparen door minder te besteden. De lagere economische groei is slecht voor de beurs en kan dus leiden tot grootscheepse verkoop van Amerikaanse aandelen door internationale beleggers. De afgelopen twee jaar hebben Europese aandelen al 20 procent beter gerendeerd dan Amerikaanse; beleggers kennen dat cijfer en raken steeds meer overtuigd dat Amerikaanse aandelen niet meer zo’n superieure belegging zijn als in het vorige decennium. Maar als hot money en de Aziatische Centrale Banken niet alleen een tekort op de lopende rekening moeten financieren maar ook nog eens tegenpartij moeten zijn bij grootscheepse verkopen van Amerikaanse aandelen, dan komt de dollar in een vrije val en gaat de Amerikaanse rente scherp omhoog.
We zullen de komende tijd elementen van zo’n slecht scenario wel zien verschijnen. De eerste reactie van de Amerikaanse beurs op de herverkiezing van Bush was nog positief, maar als de beurs binnenkort omslaat, stijgt de kans op een dramatische val van de dollar. Wat een verschil met drie jaar geleden toen president Duisenberg van de ECB zo veel dwaze kritiek kreeg vanwege de zwakke Euro en de sterke dollar!

Nederlandse economie zit vast

Toen het kabinet Lubbers-1 in de herfst van 1982 besloot om “loonmatiging” bovenaan de agenda te zetten, was de gemiddelde loonstijging in het Euro-gebied niet minder dan 11 procent. Zo’n hoog cijfer in de landen om ons heen biedt inderdaad de kans om vrijwillig pijn te lijden en een paar jaar flink onder het gemiddelde van de buren uit te komen. En dat gebeurde. In 1983 was de loonstijging in het bedrijfsleven in Nederland 6 procent onder het gemiddelde van het Eurogebied, in 1984 opnieuw 6 procent en in 1985 nog eens 5 procent voor een totaal van 17 procent in drie jaar.

In het rekenmodel van het Centraal Planbureau (CPB) zou een herhaling van die operatie net zoveel helpen als twintig jaar geleden. Maar het rekenmodel heeft geen oog voor het feit dat een loonstijging in Nederland die 5 of 6 procent lager is dan in het Euro-gebied nu onmogelijk is. De gemiddelde loonstijging in het Eurogebied is op dit moment 2 procent per jaar, en hoe zou Nederland daar substantieel onder kunnen komen? Bij een minimale loonstijging in het bedrijfsleven van 1 procent, is het voordeel voor de concurrentiepositie een nauwelijks zichtbare 2 – 1 = 1 procent per jaar – niet te vergelijken met de cijfers uit de jaren tachtig.

Het is echt dringend nodig om afstand te nemen van het rekenmodel van het CPB. Met Prinsjesdag bleek opnieuw hoe onzinnig de uitkomsten zijn. Jaar in jaar uit wint GroenLinks bij het CPB de eerste prijs met de beste uitkomst voor de economische groei. Dat komt omdat het rekenmodel geen waarde hecht aan de zaken waarop GroenLinks will bezuinigen, zoals aanleg van wegen of vliegverkeer. Zo kan GroenLinks bij elke begroting en iedere verkiezing goede sier maken bij het CPB door geld te sparen op transport en defensie en dat te gebruiken voor andere uitgaven van de overheid die in het rekenmodel wél belangrijk zijn voor de werkgelegenheid (bij voorbeeld meer ambtenaren of meer Melkertbanen). De kracht van Nederland als het Singapore of Hong-Kong van West-Europa speelt geen rol in het rekenmodel, en wat dus overblijft is de nadruk op loonmatiging – een recept dat niet werkt wanneer er geen ruimte is om het toe te passen.

Nederland heeft niets meer te zeggen over de wisselkoers, en de loonstijging bij onze Europese concurrenten is ook al heel laag. Dat betekent het failliet van de strategie van loonmatiging, maar het CPB en het kabinet houden er toch aan vast. Dat wordt dus niks, ook al omdat het kabinet verder zo weinig doet om de economie sterker te maken. Terecht schrijft Syp Wynia in Elsevier dat Balkenende heel wat meer heeft toegegeven aan de vakbeweging dan Lubbers in 1983 of 1991. De stakingen tegen de verlaging van de ambtenarensalarissen en tegen de bezuinigingen op de WAO waren harder dan de acties van 2004, maar Lubbers zette door, terwijl Balkenende – misschien tegen de zin van Zalm en de VVD – heeft toegegeven over de pensioenen.

En intussen worden de vooruitzichten somberder omdat drie indicatoren de verkeerde richting opwijzen. De wereldhandel vertraagt, de Amerikaanse dollar verzwakt en de olieprijs lijkt hoog te blijven. Gevaarlijk zijn de berichten in de markt dat de Russische centrale bank heeft besloten om het belang van de dollar in de reserves af te bouwen ten gunst van de Euro. Als andere centrale banken hetzelfde gaan doen, komt de dollar nog veel meer onder druk. De sterkere Euro betekent ook een nog lagere inflatie in heel Europa – een extra tijdelijke handicap voor de onmogelijke Nederlandse strategie van nóg lagere kosten dan in de omringende landen. Over de wereldhandel leren we meer wanneer IMF en OECD in December met de nieuwste prognoses komen. De laatste cijfers uit Oost-Azië laten zien dat de groei van de wereldhandel in 2005 zeker positief blijft maar twee of drie procent lager dan in het uitstekende jaar 2004. Het CPB voorspelde in september nog dat de Nederlandse export in 2005 zou groeien met 7 ½ procent tegen 5 procent in 2004, maar dat was gebaseerd op een hogere groei in Europa, een sterkere dollar en een lagere olieprijs. Hete ziet er nu helaas slechter uit op alle fronten en dat betekent een lagere groei in Nederland. De cijfers voor het derde kwartaal zullen in Europa al tegenvallen, en 2005 wordt zo het vijfde jaar met een te lage groei in Nederland. Het zou een teken moeten zijn dat de inzet op loonmatiging niet werkt en dat een veel radikaler strategie nu is vereist – waarbij Nederland niet goedkoper wordt maar anders en beter.