Eduard Bomhoff

Terrorisme in Europa

Europa heeft een geschiedenis van terrorisme: de Eerste Wereldoorlog begon met een terroristische aanslag in Sarajewo. Noord-Ierland, het Baskenland en voormalig Joegoslavie dragen littekens van recent terrorisme. De aanslagen van Al-Qaeda leken echter gericht op de Verenigde Staten, en de terroristen waren hoofdzakelijk afkomstig uit Saudi-Arabie, Pakistan en Afghanistan. Lokale groepen met verbindingen naar Al-Qaeda waren evident aanwezig in Indonesie, de Filippijnen en in het Midden-Oosten, maar nog steeds leek Europa buiten schot te blijven van deze nieuwe golf van terrorisme.

Toch voorspelde mijn collega aan de Universiteit van Jeruzalem al direkt na 11 september 2001 dat er zelfmoordenaars zouden komen op de Champs Elysées in Parijs. We weten nu dat de eerste keuze op Madrid viel en moeten vrezen dat Parijs nog zal volgen. De aanslag in Madrid is vanuit het perspectief van Al-Qaeda helaas te succesvol geweest. Op cynische wijze heeft de socialistische partij in Spanje – ondanks de afspraak om na de aanslag geen campagne meer te voeren – toch met mobiele telefoons een aantal zogenaamde spontane demonstraties georganiseerd. Socialisten kwamen met voorgedrukte slogans naar de afgesproken plaatsen en hebben zo de verkiezing gestolen. Al-Qaeda heeft gezag herwonnen door te laten zien dat één aanslag de verkiezing in een belangrijk westers land beslissend kan beinvloeden.

Frankrijk (7.5 procent) en Nederland (6.2 procent) hebben grote aantallen moslims in de bevolking en speciaal in Frankrijk staan veel jongeren vanwege discriminatie en werkloosheid open voor de propaganda van Al-Qaeda. Experts bij de EU in Brussel hebben anoniem laten weten dat er misschien in Europa al 30,000 aanhangers zijn van een of andere vorm van “heilige oorlog”. In de Franse krant Le Monde van 13 maart komen anti-terrorisme deskundigen aan het woord die beweren dat hun herhaalde waarschuwingen voor aanslagen in West-Europa in de wind worden geslagen door de regeringen, zelfs na de zelfmoordaanslagen in Istanbul van afgelopen November. In Engeland heeft minister van Binnenlandse Zaken David Blunkett in het parlement verklaard dat er naar zijn schatting 10,000 Al-Qaeda aanhangers in Engeland verblijven.

In de EU wonen in verhouding ongeveer twee keer zo veel moslims als in de V.S. en ze zijn minder geintegreerd. Er zijn in Amerika ook meer succesvolle moslims in de kunsten, het zakenleven en de media dan in Europa. Europa – en speciaal Frankrijk, maar ook Nederland – heeft weinig reden om trots te zijn op het gevoerde beleid tot nog toe en dreigt bovendien de situatie nog veel ernstiger te maken door foute reacties op de aanslag in Madrid. EU-voorzitter Prodi raakte in paniek en eiste het vertrek van de Amerikaanse troepen uit Irak en een bevrijding van het bezette Palestina. Als één aanslag in Europa al tot zo’n reaktie leidt die precies het omgekeerde is van de reactie in Amerika op 11 September moeten we rekening houden met nog meer aanslagen in Europa, want het gunstige effekt van de aanslag voor Al-Qaeda is evident. 11 September betekende een doodvonnis voor de meerderheid van de oorspronkelijke kern van Al-Qaeda en verlies aan macht voor de overgebleven terroristen in Afghanistan en Pakistan; de aanslag in Madrid daarentegen demonstreert politieke macht voor de tienduizenden potentiele terroristen in Europa. Bovendien zijn er kennelijk in Europa heel wat meer potentiele zelfmoordenaars dan in de Verenigde Staten.

Een recente analyse vergeleek Al-Qaeda in Europa met de veelkoppige waterslang uit de Griekse mythologie: iedere keer als de geheime diensten er in slagen om één kern onschadelijk te maken, duikt er weer een nieuwe groep op. De losse organisatie van de terroristen in Europa maakt het onmogelijk om de dreiging systematisch en vanaf de top aan te pakken, want er is geen pyramidale struktuur – bijna autonoom opererende groepen en groepjes beramen nieuwe vormen van terrorisme.

De prognose is somber: Europa moet rekenen op frequente aanvallen door terroristen. Ik hoop dat de publieke opinie snel zal inzien dat toegeven aan terroristen door gratuite uitspraken over Irak of Palestina alleen maar méér terrorisme oproept (lees hierover het uitstekende boek Civilization and its enemies van Lee Harris, die heel goed de parallel uitwerkt tussen de weifelende houding nú en de periode van de Volkenbond tussen de Wereldoorlogen). Totdat de publieke opinie de dreiging van het zelfmoord-terrorisme realistisch gaat inschatten, is de “markt” voor terrorisme in Europa helaas een groeimarkt.

Verkiezingen in Azie

Er valt op 21 maart heel wat te vieren in mijn nieuwe woonland Maleisie. Bruisende champagne voor de snelste coureur in de de Grand Prix formule 1 en een paar uur later mangosap voor de winnaars van de verkiezingen. Misschien raad ik goed dat Michael Schumacher eerste wordt bij de Grand Prix; maar makkelijker is het om te voorspellen dat minister-president Abdullah Badawi de verkiezing gaat winnen. En als die uitslag bekend is, wordt er uit consideratie voor de Moslims bij officiele bijeenkomsten geen alcohol geschonken.

Misschien zouden de Amerikaanse leiders eens van dichtbij moeten zien hoe een verkiezingscampagne toegaat in een Islamitisch land. Op 21 maart zal het stemmen vrij en ordelijk verlopen – alleen in heel afgelegen gebieden moeten de kiezers al een dag van te voren op stap door het oerwoud naar de stembus. Er is ook een echte keuze tussen de partijen van de regeringscoalitie en de oppositie. Dat is mooi: een ongehinderde keus tussen twee rivaliserende groepen.

Minder mooi is de invloed van de regering over de pers. Die doet denken aan wat de toneelschrijver Tom Stoppard ooit in de mond legde van een fictieve Afrikaanse dictator: “we have a relatively free press, by which I mean a press run by my relatives”. Net als in bijna alle andere Islamitische landen, zijn sommige kranten in handen van de regering, hoewel dat hier niet zo ver gaat als in mijn vorige standplaats, Bahrain, waar de minister van informatie de eigenaar was van de Bahrain Tribune. Ook is de regerende partij wel erg, erg rijk en geeft nu miljoenen kado voor nieuwe dorpszalen in slim gekozen marginale kiesdistricten. Maar toen ik een paar jaar geleden gasthoogleraar was in het rijke Singapore, maakte de dominante politieke partij het nog veel bonter. Bewoners van hoogbouwflats kregen het advies om verstandig te stemmen, want dan zou na de verkiezing de schilder komen om hun flat een nieuw verfje te geven.

We moeten ook oog hebben voor de druk op het systeem in een Islamitisch land als Maleisie. Sommige politici van de oppositie garanderen eenvoudige kiezers een ticket naar de hemel als ze goed stemmen, en spreken met bewondering over een wetboek van strafrecht zoals in Saudi-Arabie met steniging voor overspel etc. De regering vraagt dringend om hemel en hel niet in de campagne te betrekken. Ook doet de regerende partij een naar het lijkt oprechte poging om steun te winnen bij alle groepen en geen partij te kiezen voor één geloof of één ras. Dat is belangrijk, want de Engelsen hebben hier een slecht koloniaal beleid gevoerd, waarbij de Chinezen steeds werden opgezet tegen de Maleisiers. Verdeel en heers, met een koloniale regering die bewust haar best deed om zo veel mogelijk Chinezen in de tinmijnen verslaafd te krijgen aan de opium en tegelijkertijd met discriminerende tarieven de Maleisische boeren arm te houden op het platteland, zodat Engelse planters nog meer konden verdienen.

Na zo’n verscheurende geschiedenis, moet een arm land vooral zorgen om niet verdeeld te blijven langs godsdienstige of racistische breuklijnen – want dan wordt alle politiek symbool-politiek en zijn conflicten niet meer op te lossen met een compromis. Er is altijd een middenweg tussen 1 miljard of 2 miljard voor nieuw beleid, maar er is geen compromis mogelijk tussen wél of niet invoering van een Saudisch wetboek.

Een level playing field in de politiek is een groot goed en het bestaat hier helaas nog niet, maar misschien is een grote volkspartij die een aantal verkiezingen achter elkaar wint met een programma voor alle groepen in de bevolking met daarbij een oppositie die zich tenminste vrij kan uitdrukken wel een veilig recept om polarisatie langs godsdienstige lijnen te voorkomen.En dat is dan een nog groter goed. Een abstracte kieswet kan nu eenmaal niet voorkomen dat politiek polariseert langs foute lijnen. Als we geen Noord-Ierland willen in Azie, moeten we maar dankbaar zijn voor alle vooruitgang sinds het kolonialisme en hopen dat de stap naar nóg betere spelregels in de politiek zal komen wanneer godsdienst of ras redelijkerwijs niet meer de bron kunnen worden van politieke conflicten. Maleisie lijkt bijna zo ver; in Irak worstelen nu de Amerikanen met het dilemma dat de ideale kieswet misschien nog te riskant is voor een verscheurd land.

Eigenwijs (II)

Misschien hebben veel lezers nog een slechte smaak in de mond van macroeconomische theorieen, zo in de trant van: “Wat zou Keynes hebben gezegd als hij nog had geleefd?” Nare herinneringen zijn er vast ook nog aan docenten die de dynamiek van een economie in formules samenvatten, dan karikaturen van Keynes en Friedman tegen elkaar opzetten en concluderen dat de waarheid wel in het midden zal liggen.

Vaak is het maar beter om de theorie van het schoolbord te vergeten en gewoon naar de cijfers en de trends te kijken. Er is niks zo nuttig als een goede theorie, maar er is ook niks zo gevaarlijk als een theorie zonder feiten, beter genoemd: de waan van de dag. Daarom nog twee populaire economische uitspraken met een kort commentaar.

“De zwakke dollar is een ramp voor de export van het Euro-gebied”. Feit: de uitvoer naar de Verenigde Staten is niet zo belangrijk meer. In 2000, toen de Euro nog zwak was en de dollar sterk, was de uitvoer van het Eurogebied naar de VS precies even omvangrijk als de uitvoer van het Eurogebied naar Centraal Europa (Polen, Tsjechie, Hongarije etc.). Vier jaar later gaat nog steeds dezelfde 16 procent van de uitvoer van het Eurogebied naar de VS, maar is de uitvoer naar de 10 kandidaat-leden van de EU alweer 10 procent gestegen. In Duitsland, dat vooral machines uitvoert, is de trend nog sterker: daar is de uitvoer naar de 10 kandidaat-leden van de EU nu al 30 procent belangrijker dan de uitvoer naar de Verenigde Staten. Polen, Tsjechie en de Baltische staten hebben Duitse kapitaalgoederen nodig; dáár en in Azie zijn de groeimarkten voor de Duitse industrie.

“De tekorten in Duitsland en Frankrijk zijn slecht voor alle Europeanen, omdat daardoor de rente stijgt”. Feit: er is geen bewijs dat een hoger tekort van de overheid slechte gevolgen heeft voor de rente, tenzij het tekort extreme vormen aanneemt. Het verband is ook minder logisch dan het wel lijkt. In de eerste plaats omdat het bedrijfsleven vaak minder gaat investeren – en lenen – wanneer de overheid er een zootje van maakt. Dan neemt de totale vraag naar krediet dus niet toe. Bovendien gaat in landen met een groter tekort bij de overheid vaak de omvang van de besparingen omhoog omdat burgers bezorgder worden voor de economische toekomst. Kortom, met economische logica%2