Eduard Bomhoff

Amsterdam .. is gebouwd op palen

Het kinderliedje weet het zeker: “Amsterdam, die grote stad, is gebouwd op palen”. Ik hoop dat die palen stevig blijven staan, want de hoofdstad van Nederland is al lelijk weggezakt ten opzichte van de rest van het land. In Europa is de afgang van Amsterdam zelfs uniek. In Frankrijk is de regio Parijs veruit de rijkste regio van het land; Wenen spant de kroon in Oostenrijk, Madrid in Spanje, Stockholm in Zweden en Londen in Engeland. Uit een recent onderzoek van de EU komt naar voren dat in 14 van die 19 landen de provincie met de hoofdstad ook de rijkste provincie is. Alleen in Nederland zijn Amsterdam (en ook Den Haag en Rotterdam) daarentegen armer dan het landelijk gemiddelde. Natuurlijk wonen er in Parijs net zo goed arme immigranten als in Amsterdam, maar Parijs – en dat is het verschil met Nederland – trekt ook een groot aantal huishoudens aan met een heel hoog inkomen.

De vlucht van de hogere inkomens en de professionals uit de grote stad is slecht voor de economie, niet alleen van de stad, maar van heel Nederland. Grote steden moeten immers bloeien als ontmoetingsplaats van artiesten, ondernemers en professionals. De horeca, het culturele leven en de media moeten zich kunnen richten op die drie groepen en dan kan de stad schitteren als vrijplaats voor nieuwe ideeen en innovatieve “design”. De artiesten ontwerpen, de rijken kopen, de ondernemers vermarkten, en de professionals in reclame, media en financiering verkopen hun diensten.

Met 57 procent van de Amsterdamse huizen in achterstandswijken is het lastig voor de afgestudeerden van de Rietveld academie om in dáár hun nieuwe ontwerpen te verkopen. Amsterdam heeft gelukkig nog de grachtengordel, maar in Den Haag en Rotterdam is zelfs het centrum van de stad hard achteruitgegaan met lelijke en goedkope woningen. Dan wordt het moeilijk om het theater, de concertzaal en de restaurants te vullen met yuppen en oudere professionals. Voor onze emigratie naar Maleisie gingen mijn vrouw en ik altijd naar de concerten in De Doelen en al bijna dertig jaar lang voelden we ons daar jong bij. Goed voor ons, maar om een treurige reden: actieve ondernemers en managers van Unilever of Shell gaan haast niet meer naar de concerten en de trouwe bezoekers vergrijzen. In Amsterdam richt de horeca zich in het centrum noodgedwongen al meer op weekenddrinkers uit Engeland en jonge rugzaktoeristen dan op de lokale artiesten, professionals en managers. Waarom zouden Philips, ABNAmro en ING dan nog hun hoofdkantoor in zo’n stad handhaven?

Wij waren in Munchen en de welvaart in het centrum van die stad is al niet meer te vergelijken met Amsterdam. ‘s Avonds blijven niet alleen de toeristen op straat en in de restaurants, maar ook de lokale advocaten, bankiers en ontwerpers. Vorige maand publiceerde de Financial Times een subjectieve lijst van tien succesvolle steden en daar prijkten wel Munchen, Kopenhagen, Zurich, Stockholm, Barcelona en Londen, maar geen enkele stad uit Nederland. Amsterdam is ongeveer 6 procent armer dan het gemiddelde voor Nederland, maar zou 30-50 procent rijker moeten worden dan het Nederlands gemiddelde om weer vergelijkbaar te zijn met andere, meer succesvolle Europese hoofdsteden. Met de grachtengordel, het Rijksmuseum en het Concertgebouw zijn de ingredienten voor een renaissance van Amsterdam aanwezig – royaler zelfs dan in Kopenhagen, Stockholm of Zurich. Amsterdam zou weer een prachtige stad kunnen worden met een rijk uitgaansleven, maar dan moet er eerst veel veranderen. Gelet op de machtsverhoudingen bij de woningcorporaties en de samenstelling van het lokale electoraat is het helaas moeilijk om daar optimistisch over te zijn.

Vaker naar het koor dan naar de kinderen

Bijna zo veel getallen als het telefoonboek, maar spannender: het nieuwe boek met de resultaten van het “World Values Survey”. Smullen voor marketeers en voor iedereen die zichzelf en zijn landgenoten beter wil begrijpen. Hier wat opvallende cijfers over Nederland.

Allereerst zijn nergens ter wereld mensen zo frequent lid van een vereniging. Achter elke uitvoering van de Mattheus-passion staat een koor, en 45 procent van de burgers is lid van een zangkoor of een andere muzikale of culturele vereniging, dat is vier keer zo vaak als gemiddeld in het buitenland. En dan schrijven we ook nog acceptgiro’s voor Greenpeace, Natuur en Milieu, Novib en Amnesty International: Nederland voert de wereldranglijst aan voor lidmaatschappen van milieuclubs én op het gebied van ontwikkelingshulp en mensenrechten. En toch blijft er tijd over voor sport: Nederlanders zijn ook nog kampioen in het lidmaatschap van sportclubs (wanneer vissen ook telt als een sport, dan dreigt cognitieve dissonantie tussen de natuurvrienden en de sportvissers, want samen tellen ze op tot meer dan honderd procent van de bevolking).

De vele verenigingen dragen volgens een bekende theorie van Robert Putnam bij tot onderling vertrouwen tussen mensen. En inderdaad, daar scoort Nederland ook heel hoog, samen met de Scandinavische landen. Met al die gezelligheid buitenshuis zijn de Nederlanders ook het meest tevreden volk ter wereld: 90 procent is blij met het bestaan, dat is een record voor alle 81 landen. Maar die tevredenheid heeft weinig te maken met vlag en volkslied. Want bij de vraag “Bent U trots op Uw eigen nationaliteit?” zegt slechts 20 procent van de Nederlanders volmondig “ja”, dat is met Duitsland het laagste aantal in Europa, en op drie na het laagste in de wereld. In de V.S. is 72 procent “erg trots” om Amerikaan te zijn; in alle islamitische landen zijn de inwoners ook voor het grootste deel erg trots op hun nationaliteit.

Misschien zijn we elke avond en het halve weekend op stap voor al die verenigingen, want het geluk van de Nederlanders steunt niet erg op het thuisfront. “Je moet altijd liefde en respect tonen voor de ouders” – dat spreekt vanzelf voor Chinezen en Koreanen, maar daar is maar één op de drie Nederlanders het mee eens, minder dan overal elders ter wereld. De ouders staan niet op een voetstuk, en kinderen zijn evenmin onmisbaar: slechts 7 procent van de Nederlanders vindt dat je vader of moeder moet worden om echt gelukkig te zijn – een laagterecord voor de wereld. Niet meer dan 21 procent van de Nederlanders vindt dat een huwelijk of in elk geval een langdurige relatie nodig is om echt gelukkig te zijn; opnieuw een laagterecord voor de wereld.

De beperkte nadruk op familie en gezin was mij althans niet bekend, maar komt heel markant naar voren uit het onderzoek. Met andere vragen komen we op terreinen waar de Nederlanders internationaal een bekende reputatie hebben die hier nog eens wordt bevestigd. Nergens ter wereld hebben zo weinig burgers nog problemen met homosexualiteit, met euthanasie, met soft drugs – én met belastingontduiking. Steun voor “law and order” is in Nederland gering, dat blijkt ook uit het antwoord op de vraag of burgers altijd politie en justitie moeten helpen.“Informatie over misdadige activiteiten moet je doorgeven aan de politie”. Daar is 31 procent van de Nederlanders het mee eens, even veel als in Rusland. Het wereld-gemiddelde is 45 procent.

Op de culturele wereldkaart staat Nederland met alle Scandinavische landen, Duitsland en Zwitserland in de uiterste hoek van individualistische en on-religieuze waarden. Maar van al die landen is er geen dat zo vaak de ranglijst aanvoert. Een bijzonder volk, dat is het.