Eduard Bomhoff

CIA voorspelt Europese toekomst

De Amerikaanse Inlichtingendienst heeft nieuwe scenario’s vrijgegeven voor de periode tot 2020. De prognoses stemmen op een belangrijk punt overeen met die van het Centraal Planbureau (CPB): de werkgelegenheid in rijke landen als Nederland hangt af van minder regels in de binnenlandse dienstensector en meer vrijheid in de buitenlandse handel. Maar daarna kiest de CIA een andere nadruk dan de economen van het CPB. De Nederlandse voorspellers gebruiken vooral hun econometrische formules om licht te werpen op de kosten en baten van de welvaartsstaat. Dure sociale voorzieningen betekenen hoge belastingen en dat werkt niet goed uit voor de concurrentiepositie van het bedrijfsleven. Daarom ziet het CPB het liefst de combinatie van een vrije handel met het buitenland en een goedkopere overheid in het binnenland. De voornaamste afweging wordt dan de keuze tussen een rijk land waarin burgers zelf meer gaan betalen voor onderwijs, gezondheidszorg en voor de oude dag, of een solidaire maatschappij die nooit meer zo dynamisch wordt als Amerika.

De analysten van de CIA zullen het daar allemaal wel mee eens zijn, maar plaatsen een heel ander dilemma bovenaan de lijst voor Europa. Stelling 1: de wereld wordt religieuzer. Dat kunnen Ayaan Hirsi Ali en haar supporters on-modern vinden, maar het is een feit. En van alle grote godsdiensten groeit de Islam het snelst: zevenhonderd miljoen méér Moslims wereldwijd sinds 1970, en waarschijnlijk meer dan anderhalf miljard Moslims in 2020. Maar ook het aantal Christenen blijft wereldwijd groeien met bijna anderhalf procent per jaar. Stelling 2: vanwege de vergrijzing heeft Europa immigranten nodig, en die zullen vooral uit de omringende Islamitische landen komen. In combinatie leiden stelling één en twee tot het volgende dilemma – in de woorden van het CIA-document:

Either European countries adapt their workforces, reform their social welfare, education, and tax systems, and accommodate growing immigrant populations – chiefly from Muslim countries – or they face a period of protracted economic statis.

De experts van de CIA gebruiken harde taal in hun beoordeling; ze vinden het moeilijk om te zien hoe bij voorbeeld Duitsland met succes miljoenen extra immigranten uit Islamitische landen kan opnemen. Het moet eerst nog een stuk slechter gaan, voordat er in Duitsland zicht komt op een betere toekomst. De CIA-medewerkers verwachten een crisis in de financieen van de overheid in Duitsland, Italie of Frankrijk binnen de komende vijf jaar, en hebben nog enige hoop dat politici dan meer ruimte zullen zien om veranderingen door te zetten. Nederland wordt niet specifiek genoemd in het CIA-document, maar dat kunnen wij zelf wel inkleuren. Financieel staat Nederland er beter voor dan Duitsland, Frankrijk en Italie, vooral omdat de aanvullende pensioenen bij ons veel beter gedekt zijn. Daarom verwacht ik in Nederland geen fiscale crisis, maar dus ook niet de sense of urgency die eerder kan ontstaan in Duitsland. Financieel is er (nog) geen groot probleem, maar of de politiek er beter voorstaat in Nederland dan in Duitsland, Frankrijk en Italie is niet duidelijk. In een on-religieus West Europa steekt Nederland nog extra uit door de vijandschap van de elites tegenover traditionele religie – zowel Christenen als Moslims. Luister naar de hofpredikant of lees de kwaliteitskrant. De CIA merkt op dat zo’n houding niet helpt bij de culturele integratie van de Moslim immigranten. Dat is een waarschuwing die wij ons in Nederland wel extra mogen aantrekken. Terwijl de Amerikaanse specialisten opmerken dat West-Europa een inspanning moet leveren om gastvrijer en warmer te worden tegenover de broodnodige extra immigranten uit Moslim-landen, luistert Nederland naar politici die de deur voor immigratie willen sluiten (Wilders), die godsdienst veroordelen als on-modern (Hirsi Ali) of met quasi-geleerde verwijzingen naar 1529 en 1683 stemming maken tegen Turkije (Bolkestein). Ook heb ik de Nederlandse Raad van Kerken nog niet helder en positief gehoord over de Islam als zuster-religie voor de Joden en de Christenen.

In de Verenigde Staten speelt dit dilemma geen rol. De eigen bevolking krijgt meer kinderen dan in Europa, Amerikanen zijn religieuzer dan Europeanen, en slechts een klein deel van de immigranten komt uit Islamitische landen. Voor de EU voorspelt de CIA echter dat over twintig jaar de Moslims ongeveer 20 procent uitmaken van de bevolking. Daar ligt dan ook de belangrijkste uitdaging voor West-Europa, niet omdat de Moslims een onmogelijke achtergrond hebben, maar omdat West-Europa zich zo weinig gastvrij weet op te stellen.

Ik vindt de nadruk van de CIA logischer dan de klemtoon bij het CPB, en tegelijk ook somberder. Het is al niet makkelijk om een economie vrijer en efficienter te maken, maar nog veel moeilijker om een samenleving te corrigeren voor wederzijds wantrouwen tussen inheemse bevolking en Moslim-immigranten. Toch is dat de eerste uitdaging voor de komende twintig jaar.

Slap Toezicht op Aegon en Labouchere

Een verzekeraar (Aegon) was eigenaar van een bank (Labouchere) die veel verdiende met een roekeloos beleggingsprodukt (Legio-Lease). Drie verschillende toezichthouders hadden dus een titel om zich met dit produkt – het huren van aandelen – te bemoeien. Maar de treurige werkelijkheid was dat tien jaar lang geen van drieen een vinger uitstak. Pas toen de beurs al meer dan anderhalf jaar was gedaald, verzamelde de toezichthouder op beleggingsprodukten de moed om te waarschuwen – maar toen waren alle kalveren van ná 1996 al verdronken.

Over dit onderwerp heeft Uw columnist enig recht van spreken, want ik heb in NRCHandelsblad op 14 maart 1998 luid en nadrukkelijk gewaarschuwd tegen het huren van aandelen. Aegon-dochter Labouchere stuurde toen brieven door het land met de kop “Ontvang al over drie jaar 21.033 gulden”. Een schijnzekerheid waarvoor Aegon zich zou moeten schamen. Ik rekende toen voor dat gokkers goedkoper af waren met call-opties en dan niet het risico liepen van een schuld aan Labouchere aan het eind van de periode. Tevergeefs stuurde ik ook nog een brief aan de meest vooraanstaande toezichthouder, De Nederlandsche Bank. Dat leverde een kluitje-in-het-riet antwoord op dat de Stichting Toezicht Effektenverkeer (voorloper van de huidige AFM, maar onder dezelfde leiding) hier eventueel zou kunnen ingrijpen, maar niet De Nederlandsche Bank. Later bleek dat de STE ook al niets deed omdat het huren van aandelen verschilde van beleggen in aandelen. Ik ben geen jurist, maar meen me te herinneren dat het ingrijpen van DNB bij Staal Bankiers lang geleden weinig van doen had met de produkten van die instelling, en veel meer met de stijl en kwaliteit van het management. Dat kon kennelijk wel, en de directievoorzitter van Staal Bankiers werd gedwongen om af te treden. Waarom was het dan onmogelijk om Labouchere en Aegon aan te pakken vanwege onbehoorlijke propaganda voor een beleggingsprodukt? De medewerker van DNB antwoordde daarop met de bewering dat de Bank geen bevoegdheden had op het terrein van advertenties (dat standpunt is intussen gelukkig verlaten).

Het onbevredigende in de opstelling van DNB in deze zaak blijft dat bestuurders van die instelling – te beginnen met de president – niet aarzelen om zich ongevraagd uit te spreken over het financieringstekort van de overheid, een terrein onder verantwoordelijkheid van de politiek in Den Haag, maar intussen er van afzien om kritiek uit te oefenen op een onderwerp wat veel dichter bij huis ligt. Voorzitter Greenspan van de Federal Reserve waarschuwde wél tegen “irrational exuberance” op de beurs, maar in het land van Legio-Lease zweeg de centrale bank.

Gelukkig is er nog enige rechtvaardigheid, omdat Aegon nu 218 miljoen Euro terug betaalt aan gedupeerde huurders van aandelen. Dat is een kwart van de verkoopprijs voor Labouchere in 2000. Ik herinner me nog een gesprek met een RvB lid van Aegon in 1999 die vertelde dat hij en zijn collega’s zich eigenlijk wel geneerden voor de snoeiharde reclames van Legio-Lease. “Maar ja, we willen Labouchere verkopen, en er een zo goed mogelijke prijs voor maken”. Het zou interesant zijn om te weten hoeveel Labouchere waard zou zijn geweest zonder Legio-Lease, en of Aegon vanuit dat perspectief nu genoeg is gestraft.

De propaganda van Legio-Lease voor het huren van aandelen is natuurlijk ook aan de orde geweest in de koepelorganisatie van de verzekeraars, het Verbond van Verzekeraars. Volgens mijn informatie hebben andere verzekeraars daar geklaagd dat de propaganda van Aegon-dochter Labouchere het risico meebracht dat de hele branche een slechte naam zou krijgen op het terrein van fianciele advisering. De bestuurders van Aegon wilden de winst en de marktwaarde van hun dochter echter niet in gevaar brengen en antwoordden dus met de power play dat geen van de aanwezigen toch uit was op een situatie waarin Aegon – goed voor bijna een kwart van het salaris van Verbond-direkteur Fischer en zijn medewerkers – zich niet meer welkom zou voelen als lid van het Verbond?

De drie toezichthouders hebben zich geen roem verworven met hun jarenlange stilte over het exces van Legio-Lease. Ik juich het toe dat oud-President Duisenberg van DNB nu goed werk kan doen bij het helpen van beschadigde beleggers, zolang zijn interventie maar niet doet vergeten dat ook De Nederlandsche Bank tien jaar heeft geslapen en veel verdriet had kunnen voorkomen door op tijd te waarschuwen tegen dit kwalijk riekende bijprodukt van de grote boom van het vorige decennium.