Eduard Bomhoff

In economie nog geen lente

De belangrijke voorspellingen van het Centraal Planbureau (CPB) arriveren twee keer per jaar: met Prinsjesdag en in April. In September staan de prognoses vaak onder zware druk van ministers die graag een steun in de rug krijgen voor de algemene beschouwingen in de Tweede Kamer. Dat was afgelopen September ook het geval, want minister Zalm wilde tot elke prijs laten zien dat eindelijk het tekort van de overheid weer de goede kant op zou gaan. Het CPB was hem behulpzaam met extreem optimistische voorspellingen voor de internationale handel, de wisselkoers van de dollar en de olieprijs. Met zo veel optimisme zou de economische groei in Nederland eindelijk weer eens gunstig uitkomen en het tekort van de overheid kunnen dalen.

Ik was vijf maanden geleden al bezorgd over dit politiek geforceerde optimisme (FEMBusiness van 3 december 2004), en nu blijkt hoezeer het CPB in September 2004 mis heeft geschoten. 2005 wordt voor de economie niet béter dan 2004, maar zwakker met een economische groei van ten hoogste 1 procent en een verder stijgende werkloosheid. Laten we hopen dat de feitelijke uitkomst niet nóg slechter wordt, want de meest recente trends zijn niet gunstig:

Auto-verkopen in het Euro-gebied waren in Maart 5 procent lager dan een jaar eerder. Consumenten blijven kennelijk erg bezorgd over hun baan en hun inkomen.
De stroom negatieve commentaren over de toekomst van de EU za aanzwellen in de aanloop naar de referenda in Frankrijk op 29 Mei en in Nederland op 2 Juni. Formeel kan de EU kan ook verder op basis van het Verdrag van Nice – en dat blijft geldig – maar een negatief referendum in Frankrijk of Nederland maakt het politiek lastiger voor de lidstaten om het eens te worden over de begroting van de EU, hervormingen in de landbouw en de start van gesprekken met Turkije. In de markt heerst ook al angst voor de toekomst van de Euro.
Instabiliteit in Italie. De regering-Berlusconi kan uit elkaar vallen nog vóór de verkiezingen van volgend jaar en de Italiaanse economiezakt verder in. Vroeger gaf dan een devaluatie van de Lire uitkomst, maar die nooduitgang is dichtgetimmerd met de overgang op de Euro. Italie heeft vanaf 1996 enorm geprofiteerd van de dalende rente die het logische gevolg was van de aanloop naar de Euro. Dat resulteerde in méér investeringen en een betere huizenmarkt. Nu is een lage rente geen nieuws meer en staat de economie onder druk vanwege lonen die sneller zijn gestegen dan gemiddeld in het Eurogebied. Premier Berlusconi durft de arbeidsmarkt niet aan te pakken, maar roept om lagere belastingen, hoewel het tekort van de overheid in Italie ongeveer 4 procent is.

En intussen gaat de opmars van Oost-Azie op volle kracht vooruit. Ik vloog op en neer naar Nederland met Malaysian Airlines waar de piloot van de 747 een salaris heeft van 42000 Euro per jaar (een kwart van de salarissen bij de KLM) en de stewardessen tijdens de 12 uur durende vlucht niet te beroerd zijn om de toiletten regelmatig schoon te houden. In Korea maakt Hyundai nu auto’s met minder defecten dan Mercedes. De Euro-zone staat er werkelijk slecht voor, en politici in Italie, Frankrijk en Nederland kunnen daar beter maar eerlijk over zijn. Dat komt niet door Turkije, Moslim-extremisme of door President Bush, maar door laf en slecht binnenlands beleid.

De Moslims aan de grens

Turkije is geen Aziatische tijger; de economische groei heeft er veel nadeel ondervonden van hoge inflatie. Een miljoen Turkse Lira was zo weinig waard dat er nu zes nullen zijn geschrapt van de bankbiljetten en de Turken voor een kop koffie niet meer drie miljoen Lira hoeven te betalen. Per hoofd van de bevolking is de welvaart in Turkije ongeveer 50 jaar achter op Nederland.

Aan de andere kant van de oceaan is de welvaart in Mexico nu ook ongeveer op dat niveau. Mexico was ooit een stuk rijker, maar is in de periode vanaf de eerste olie-crisis in 1974 nog slechter bestuurd dan Turkije. Maar Mexico heeft één groot voordeel boven Turkije: veel sterkere economische banden met het rijke buurland. Mexico heeft anderhalf keer zoveel inwoners als Turkije, maar importeert vier keer zoveel uit de Verenigde Staten. We kunnen Mexico ook vergelijken met het totaal van Turkije en de drie Noord-Afrikaanse landen Marokko, Algerie en Tunesie. Die vier landen bij elkaar hebben een omvangrijker gdp en een grotere bevolking dan Mexico, en toch is hun totale invoer uit de EU nog niet de helft van wat Mexico invoert uit de Verenigde Staten.

Het grootste probleem van de EU is niet dat de lonen te hoog zijn. Lonen in de Verenigde Staten zijn gemiddeld een stuk hoger. Nee, Europa faalt in de eerste plaats omdat de verhouding tot de moslim-landen aan de grens zo veel minder vruchtbaar is dan de symbiose tussen de Verenigde Staten en Mexico. Dat begon al veertig jaar geleden toen Nederlandse werkgevers gastarbeiders gingen werven in Marokko en aan alle kandidaten vroegen of ze op school frans hadden geleerd. Wie “ja” antwoordde werd afgewezen, want de Hollandse bazen hadden liever geen goedopgeleide werknemers die konden ageren in de vakbond.

Die wens is in vervulling gegaan. De eerste generatie Marokkaanse gastarbeiders werd geen lid van de bond, maar wel lid voor het leven van de WAO. En hun zoons hebben het moeilijk in een arbeidsmarkt die hevig discrimineert tegen mannelijke moslims. En door al dat wantrouwen zijn er ook niet veel direkte investeringen van de EU in Turkije en Noord-Afrika. Bedrijven in de EU investeren miljarden méér in Mexico dan in de Magreb en Turkije samen, hoewel de moslim-staten hun buren zijn en Mexico een oceaan weg ligt. De miserabele investeringen, vooral wat betreft Marokko en Algerije, zijn één reden voor het feit dat de welvaart in die twee landen nog meer dan 100 jaar achter is op Nederland.

Daarom ben ik blij dat de nieuwe Paus in zijn drukke eerste week al een vriendschappelijk gesprek heeft gevoerd met moslim-leiders. Respect voor de moslims en méér onderling vertrouwen zijn broodnodig in Europa en Paus Benedict XVI kan daarbij belangrijk helpen. De Katholieke kerk ligt ver vóór op de protestanten in de erkenning dat de moslims natuurlijk dezelfde God vereren. Een andere lamp, maar wel hetzelfde licht. Het zal interessant zijn om te zien welke keuzes de Paus gaat maken. Hij wil graag een christelijker Europa– dan zijn de moslims concurrenten. Maar hij wil vooral een wereld die moreel relativisme verwerpt en open staat voor eeuwige waarden. Dan zijn de moslims bondgenoten, en ik hoop (en denk) dat die strategie de overhand krijgt. Wie het succesvolle bondgenootschap tussen de Verenigde Staten en Mexico contrasteert met het wantrouwen en de verkettering tussen de EU en de moslim-landen aan onze grens, zou die hoop moeten delen.