Eduard Bomhoff

Ik stem niet, want het referendum stinkt. Zelfs op twaalf uur vliegafstand van Nederland vindt de “New Straits Times” in mijn woonplaats Kuala Lumpur dat Bot en Balkenende zich wel erg omineus uitlaten over het referendum. Volgens de krant zien ze gevaren voor de vrede en voor de Europese beschaving wanneer de Nederlandse kiezers “nee” stemmen. Bot noemt een “nee” ook nog rampzalig voor de economie.

Na zoveel bombast is het is één van de twee: als deze politici geloven in hun eigen visioenen, dan horen ze woensdagavond af te treden omdat ze geen leiding willen en kunnen geven aan een land dat moedwillig kiest voor minder beschaving, minder vrede en minder economie. Andersom, als Bot en Balkenende hun karwei in Den Haag willen “afmaken” en – zoals Balkenende al heeft gezegd – liefst acht jaar blijven zitten, dan moeten ze de betekenis van het referendum bagatelliseren en uitleggen dat met het verdrag van Nice ook goed valt te leven.

Mijn voorspelling vanuit de verte is dat Bot en Balkenende tot en met Dinsdag doorgaan met hun apocalyptische apekool maar vanaf Donderdag zullen beweren dat er bij nadere beschouwing weinig aan de hand is, zodat zij de kiezers uitstekend kunnen blijven vertegenwoordigen op basis van het verdrag van Nice. Daarvoor hoef ik nu niet naar de Ambassade om mijn stem uit te brengen.

De boosheid van de kiezers heeft nauwelijks te maken met textuele discrepanties tussen de grondwet en het verdrag van Nice. De kiezers zijn boos – en terecht – omdat de anti-regenten opstand van Pim Fortuyn volledig is mislukt, deels door eigen schuld van de LPF, deels door de regenten bij VVD en CDA. Balkenende mist helaas de gaven om die boosheid om te buigen in positieve richting: meer vrijheid in de economie, minder vriendjespolitiek bij hoge benoemingen in onderwijs, gezondheidszorg en sociale zekerheid, en vooral een nieuwe start in het samenleven met de moslims. Als hij na Woensdag blijft zitten maakt hij alleen maar de formatie in 2007 moeilijker, omdat de PvdA dan toch weer verder moet met zijn CDA. Het beste scenario: Balkenende accepteert de nederlaag en treedt af, de PvdA voert campagne om positief verder te gaan met de EU, en het CDA zonder Bot en Balkenende accepteert een plaats als partner in het kabinet Bos. Al het andere is uitstel van executie.

Prof. Eduard Bomhoff wordt per 1 augustus dekaan van de Business School van de Universiteit van Nottingham – Malaysia

Gepubliceerd op opiniepagina op 3 juni 2005

Lubbers en Balkenende begonnen beiden in een zwart jaar voor de economie. Maar in het derde jaar van Lubbers kwam de economie krachtig terug en na nog een jaar van economisch herstel in 1985 werd Lubbers moeiteloos herkozen in 1986. In het derde jaar van Balkenende viel de Nederlandse economie na twee jaar gesputter opnieuw in een recessie. Geen wonder dat zijn kabinet gisteren een zware afstraffing kreeg.

Want het was een nederlaag voor Balkenende en Chirac, niet voor het idee van Europese samenwerking. De laatste Eurobarometer liet zien dat de EU en de constitutie royaal steun hadden in Nederland en Frankrijk, maar dat de kiezers minachting voelden voor hun eigen regering. Kijk ook naar Duitsland waar de regering Schröder de macht verliest na een verkiezing waarin de EU geen rol speelt, of naar Italië, waar de kiezers Berlusconi weg willen hebben, maar intussen enthousiast blijven over Europa. Gemeenschappelijk aan die vier landen is dat de economie al jarenlang slecht presteert.

Het meest dramatisch zijn de cijfers voor de investeringen. In Engeland en de V.S. zijn die alweer 10-15 procent boven de piek in 2000 (daar zijn regeringsleiders ook herkozen). In het Euro-gebied stagneren de investeringen nu al vijf jaar en in Nederland en Duitsland zijn de investeringen zelfs aanzienlijk gekrompen. Er zijn prognoses van het Internationale Monetaire Fonds voor de periode tot 2010 en die voorspellen dat de investeringen in het Euro-gebied lager zullen blijven dan in alle andere regio’s van de wereld, met Duitsland als treurige hekkesluiter. Sinds de oorlog waren de investeringen in Nederland verhoudingsgewijs altijd hoger dan in de V.S. maar dat is nu niet meer het geval, en het resultaat is dynamiek dáár en werkloosheid bij ons.

Wij kiezers mogen zo af en toe stemmen, maar het bedrijfsleven stemt continu. Als de investeringen in het Euro-gebied niet groeien , dan gaan de nieuwe bedrijven en de nieuwe banen naar Centraal Europa of naar Azië, en de top-researchers naar de V.S. Op die permanente bedreiging van de werkgelegenheid en de welvaart moeten de politici een geloofwaardig antwoord bieden en dat is ze in Nederland, Frankrijk, Duitsland en Italië niet gelukt.

Wat ons eigen land betreft heeft Balkenende drie kapitale fouten gemaakt. Ten eerste: zogenaamde loonmatiging is ongeloofwaardig als recept tegen concurrentie vanuit Estland en Slowakije. De lonen in Nederland kunnen en moeten niet terug naar het niveau van veertig jaar geleden. De enig juiste reactie is een hogere kwaliteit van onderwijs, arbeidsmarkt, infrastructuur en stedelijk milieu. Maar neem het onderwijs: de oudste universiteit van het land krijgt ongevraagd een Haagse insider als president die blundert over de lastige mix van onderwijs en onderzoek. Na twee jaar verdwijnt die weer voor een meer politieke baan omdat “zijn hart daar toch meer in ligt”. Intussen is de universiteit geleid door een amateur. Hard nodige concurrentie tussen instellingen wordt gesmoord door de regenten die leiding geven aan de koepels in het onderwijs. VSNU en HBO-raad kunnen beter worden verboden als schadelijke kartels. Of kijk naar de arbeidsmarkt: zelfs in Duitsland hoeven bedrijven niet meer de sector-CAO te volgen; in Nederland is dat nog steeds verplicht. Alleen in Nederland betalen bedrijven 100 procent van het loon in het hele eerste jaar van ziekte. Infrastructuur: de PvdA, straks weer regeringspartij, is nog steeds onduidelijk over nieuwe wegen, omdat politici liever herkauwen over de Betuwelijn dan knopen doorhakken over wegenbouw en rekeningrijden. Stedelijk milieu: de woningcorporaties met alle bijbehorende corruptie opereren nog steeds vrij van elk democratisch toezicht. Zo gaat de kwaliteit niet vooruit, en dan kunnen bedrijven beter investeren in landen die meer hun best doen voor ondernemers.

De tweede misser van Balkenende is het ontbreken van een reactie op de anti-regenten opstand van Pim Fortuyn. Nog steeds worden oud-politici vanuit Den Haag geparachuteerd op vitale plaatsen in bij voorbeeld de gezondheidszorg. Waarom een defensie-specialist voor het vaststellen van de tarieven in de gezondheidszorg, een buitenland-specialist voor het toezicht op de ziekenfondsen, en een gefaald provinciaal bestuurder als hoofd van alle ziekenhuizen? Antwoord: ze kregen hun beloning voor trouwe dienst van VVD of CDA, maar deze drie regenten zijn wel verantwoordelijk voor tientallen miljarden per jaar in een lastige sector waar de kiezers erg bezorgd over zijn.

De derde lacune van Balkenende is zijn afwezigheid op het terrein van politie en justitie. Eerst duurde het een vol jaar voordat hij minister Donner dwong tot “twee op een cel”; daarna deed hij niets om de politie steviger in het gareel te krijgen. In plaats van een gekozen burgemeester die de dienders achterna zit omdat hij of zij anders niet wordt herkozen, vergaderen nog steeds twintig benoemde regenten-burgemeesters over de politie in hun regio – terwijl de politie vakbond in Den Haag een eindeloze loopgravenoorlog voert met een zwakke minister van Binnenlandse Zaken.

De kiezers hebben gesproken en Balkenende’s krediet is uitgeput. Nederland heeft eerder zwakke premiers gehad – De Quay, Marijnen, Biesheuvel – maar toen was de economische groei nog drie of vier procent per jaar en de economie veel minder internationaal concurrerend. De harde uitslag van gisteren dwingt tot een pijnlijke vraag: als de investeringen al vijf jaar stagneren en de stemming in het land steeds meer vergiftigt, moet een strategisch zó zwakke premier dan zijn vier jaar vol maken?

Prof. Eduard Bomhoff wordt per 1 augustus dekaan van de Business School van de Universiteit van Nottingham in Kuala Lumpur.