Eduard Bomhoff

De ramp in Azië

In 1953 kwam de vloedgolf ook op een zondagochtend. Bij de tramhalte op weg naar de kerk vroeg ik als klein jongetje aan mijn ouders: “als het zo hard waait, kun je dan vliegen met een paraplu?”. Nu was het opnieuw vlak vóór de kerkdienst dat mijn vrouw en ik het ontzettende nieuws hoorden. In Maleisië, waar wij wonen, vielen tientallen slachtoffers aan de kust bij Penang – vooral onder vissers – maar voor de macroeconomie zijn de gevolgen beperkt. Ik was vorige week in Penang, vroeger vissersplaats, maar nu het centrum van de Maleisische high-tech industrie, en in het centrum was het leven normaal. De miljarden-investeringen in de electronische fabrieken bleven ongedeerd.

Omringende landen zijn veel zwaarder getroffen. In Thailand is het aantal slachtoffers in verhouding tot de totale bevolking vergelijkbaar met de watersnood van 1953 (Nederland had toen 10 miljoen inwoners; Thailand thans bijna 65 miljoen). Nederland was anno 1953 in economische termen iets minder rijk dan Thailand nu, volgens de berekeningen van Angus Maddison van de OESO. Verschillen tussen rijk en arm zijn groter in Thailand nu dan in Nederland vijftig jaar geleden, maar de cijfers geven toch een ruw idee van het gemiddelde. Dat is relevant want het ligt voor de hand dat er een verband is tussen het niveau van de economische ontwikkeling en de bestuurlijke slagkracht van een land. In Thailand blijkt dat gelukkig uit te komen. De snelheid waarmee militaire hulpverleners en artsen optreden en de beslissingen van de autoriteiten lijken niet zo veel kritiek te ontmoeten, ook niet wanneer journalisten een meetlat hanteren die past bij hun rijke, westerse achtergrond.

Andere landen in het pad van de tsunami zijn veel armer dan Maleisië en Thailand. Indonesië en Sri Lanka zijn ongeveer zo welvarend als Nederland honderd jaar geleden, en India is gemiddeld nog iets armer. Zo beschouwd valt op hoe incompetent de acties van de autoriteiten in Indonesië tot nog toe zijn geweest. Ik durf te stellen dat honderd jaar geleden de Nederlandse autoriteiten sneller en doeltreffender konden optreden dan de Indonesische regering na de ramp op Sumatra. Door gebrek aan medische verzorging in de eerste week na de ramp, sterven mensen later aan ontstoken schrammen en schaafwonden. Zulke verwondingen hoeven niet fataal te worden, maar in Aceh is de medische verzorging zelfs nu nog niet behoorlijk georganiseerd. De drie rijke buurlanden, Singapore, Maleisië en Australië hadden alle drie direkt hulp aangeboden. Behalve compassie speelt mee dat Australië een groot politiek belang heeft bij goede banden met Indonesië en dat Maleisië en Indonesië nog veel sterker zijn verbonden door taal en godsdienst. Er zijn wel een miljoen Indonesische arbeiders in Maleisië en dat maakt het extra onbegrijpelijk dat de Indonesische regering zo lauw reageerde op de direkt aangeboden hulp vanuit Kuala Lumpur. Singapore en Maleisië liggen zo dichtbij dat schepen en vliegtuigen uit die veel beter bestuurde landen zeker levens hadden kunnen redden. Volgens de schattingen van de World Health Organization gaat het om tienduizenden Indonesiërs die onnodig in levensgevaar blijven omdat de hulpverlening niet is opgewassen tegen de gevolgen van de ramp voor drinkwater en riolering. Nu komen er verhalen over hulpgoederen die niet aankomen bij de slachtoffers, maar door militairen tegen zwarte marktprijzen worden doorverkocht. Als zulke berichten afwezig blijven in India (armer dan Indonesië) , is dat nog een extra aanwijzing dat Indonesië slechter wordt bestuurd dan past bij het niveau van de welvaart (zeker, er zijn politieke spanningen tussen de centrale regering en de bevolking van Noord-Sumatra, maar ook rebellen zijn mensen).

De econoom Jeffrey Sachs had het meest pregnante commentaar op de ramp van 26 december. In iedere “normale” maand sterven meer kinderen in de tropen aan malaria dan het totaal aantal slachtoffers van de tsunami. Malaria valt gemakkelijk uit te roeien. Mijn huidige woonplaats heeft het ideale klimaat voor de ziekte (de 80 Chinese stichters van Kuala Lumpur verloren binnen een paar jaar 60 mijnbouwers aan malaria) en toch is malaria na een laatste opleving tijdens de Japanse bezetting nu geheel verdwenen. Het rijke westen zou de stille ramp van de malaria makkelijk het hoofd kunnen bieden wanneer de genereuze reactie op de vloedgolf nu ook geldt voor slachtoffers van malaria in de tropen. Dan zou de tweede kerstdag van 2004 toch nog één goed gevolg hebben.

Noodkreet van Brinkhorst

Voor de tweede keer neemt minister Brinkhorst afstand van het beleid van het kabinet, en voor de tweede keer heeft hij groot gelijk. Een paar weken geleden deed hij een klemmend beroep op VVD-kamerlid Hirsi Ayaan om haar tirades tegen de Islam te matigen. Dat viel verkeerd bij de VVD, bij NRCHandelsblad en bij de meeste collega’s in het kabinet, die allemaal hun standpunt laten domineren door de wens om niet toe te geven aan intimidatie. Dat is op zich een belangrijke zaak in een vrij land, maar in het geval van Hirsi Ayaan is een ander argument bepalend geworden, namelijk dat haar extreme uitlatingen geen nuttige bijdrage leveren aan een dialoog met moslims, maar alleen leiden tot godsdienstoorlog.

Toevallig was ik deze week bij een discussie over de vrije meningsuiting in Maleisie. De voorzitster van het Maleisische centrum voor onafhankelijke journalistiek pleitte overtuigend voor meer vrijheid in de media. Maar toen ik haar mening vroeg over uitlatingen van Theo van Gogh en Hirsi Ayaan zei zij zonder aarzeling: “hate speech, there should be a law against it”. Een ieder die deze maand het nazi-kostuum van de engelse prins Harry afkeurde zou zich moeten afvragen of Van Gogh en Hirsi Ayaan niet ook normen hebben overtreden. Minister Brinkhorst vindt kennelijk van wel.

Deze maand kwam er een tweede signaal van Brinkhorst. In het economenblad ESB schreef zijn hoogste ambtenaar een artikel dat een regelrechte aanval inhoudt op de VVD. De officiele auteur van het stuk staat bekend als een voorzichtig man die altijd zijn politieke baas probeert te dienen, dus ik neem maar aan dat Brinkhorst achter de tekst staat. Belangrijkste punt in het artikel is de angst dat de Nederlandse economie niet meer opveert uit de stagnatie door fouten van het kabinet Kok 2 en van de huidige minister Zalm. Tijdens Kok 2 heeft de overheid niet goed op de centjes gepast. Noodzakelijke hervormingen werden volgens Brinkhorst (zelf minister in dat kabinet) uitgesteld tot schade van de economie. De kabinetten-Balkenende hadden dus geen speelruimte toen de economie inzakte en botsten al snel tegen het plafond van drie procent voor het financieringstekort. Brinkhorst pleit er nu voor om de komende paar jaar dan maar zo’n tekort te accepteren en eerst de hogere lasten van de afgelopen twee jaar terug te draaien. Brinkhorst ziet “het risico dat Nederland niet echt kan aanhaken bij het herstel van de wereldconjunctuur”. De recente cijfers bevestigen die angst. In Duitsland steeg de export vorig jaar met 10 procent; in Nederland met 5 procent, ver beneden de norm voor zo’n uitstekend jaar in de wereldeconomie. Maar Duitsland is op weg naar lagere belastingen; in Nederland schroeft Zalm de belastingdruk omhoog met bijna 1 procent van de economie in de twee jaren 2004 en 2005.

Brinkhorst besluit een sombere analyse met een pleidooi voor lagere belastingen – wat betekent dat het tekort nog een paar jaar dicht bij drie procent zal blijven. Dat hij naar buiten komt met die mening zal wel betekenen dat hij in het kabinet er (nog) geen steun voor heeft. Misschien moeten de VVD-ministers eens kijken naar de VS waar president Bush aan het eind van 2002 zijn eerste minister van financieen ontsloeg. Bush en zijn vice-president Cheney wilden toen geen risico’s lopen met de nog broze conjunctuur en vroegen daarom de minister om lagere belastingen voor te bereiden. Minister O’Neill was echter meer gespitst op het financieringstekort en dat kostte hem zijn baan.

Brinkhorst heeft nog meer gelijk in het licht van de voorspelling in FEMBusiness dat dit jaar in Nederland de huizenprijzen fors gaan dalen. Dat wordt dan nog een zorg extra naast de zwakke dollar en de hoge olieprijs. In dit debat heeft President Wellink van de Nederlandsche Bank niets beters te melden dan dat de Nederlanders hun spaargeld vlotter moeten aanspreken. Zalm weigert ruimte te maken voor lagere belastingen, en minister De Geus doet niets aan de CAO-kartels tussen vakbonden en werkgevers, hoewel die zelfs in Duitsland nu afkalven. In dat trieste winterlandschap komt Brinkhorst met een helder en toepasselijk geluid. Er zijn al drie EU lidstaten met nog maar één tarief in de inkomstenbelasting (19 procent in Slowakije en 25 procent in Estland en Letland). Nederland steekt daar treurig bij af en ieder jaar uitstel maakt het contrast met de dynamiek van de kleine, nieuwe lidstaten alleen maar groter. Brinkhorst’s artikel klinkt als een wanhoopskreet – en daar is dan ook alle reden voor.