Eduard Bomhoff

Extreme woningmarkt in Nederland

De laatste paar jaar is Nederland hekkesluiter in de economische groei in Europa; tegelijkertijd is Nederland kampioen in het aantal mensen dat woont in een huis van de woningcorporatie. Er is een verband tussen die twee trends – maar eerst een paar feiten over de sociale huursector. De corporaties zijn in totaal ten minste dubbel zo omvangrijk als in alle andere Europese landen waarvoor het CPB cijfers heeft verzameld. Er is dan ook geen enkel land behalve Nederland waar de corporaties drie keer zo groot zijn als de ongesubsidieerde huursector; in de meeste landen zijn de gesubsidieerde en de vrije huursector ongeveer even groot. Je zou verwachten dat in de periode 1983-2000, toen Nederland in snel tempo welvarender werd, het beslag van de corporaties gestaag zou afnemen tot de paar procent van de bevolking die echt hulp nodig hebben bij het wonen, maar dat gebeurde niet. De Nederlanders werden veel rijker en toch bleven de corporaties dominant zodat er nu veel corporaties zijn waar volgens het CPB slechts één op de vier huurders eigenlijk hulp nodig heeft.. Programma’s om huizen te verkopen worden – met name in de vier grote steden – niet serieus doorgevoerd.

Voor het eerst komt er nu buitenlandse kritiek op deze unieke situatie: commissaris Neelie Kroes eist namens de EU dat de omvang van de corporaties veel kleiner moet worden. De insteek van de commissie is dat de corporaties oneerlijke voordelen hebben boven private verhuurders, want ze zijn vrijgesteld van BTW en VPB. Ook zijn er kunstmatige voordelen op de kapitaalmarkt vanwege het waarborgfonds dat zorgt voor een extra lage rente op leningen van de corporaties.

De corporaties verstikken de creatieve funktie van een stad die moet excelleren als ontmoetingsplaats voor nieuwe ideeen. Onderzoek van prof. Richard Florida voor de VS en Gerard Marlet (Un. Utrecht) in Nederland laat zien dat steden groeien en bloeien wanneer de “creatieve klasse” er gedijt. Horeca, theaters, en een mix van creatievelingen en managers zijn de ingredienten van een successvolle stad. Barcelona, Munchen en Londen laten zien hoe het kan; de Nederlandse steden blijven achter. Dat is niet omdat Nederland een saai en onvrij land is – voorzover Nederland daar fout scoort is het eerder omdat vrijheid van meningsuiting is doorgeslagen naar de andere kand van schelden en verketteren. De makke van de Nederlandse steden is vooral het gevolg van de veel te zware corporaties die jonge, hoogopgeleide mensen dwingen om te verhuizen naar Nieuwegijn, Hoofddorp of Woerden.

Nationale actie is nodig om de steden aantrekkelijker te maken voor hoogopgeleide, creatieve mensen, maar ook om een halt toe te roepen aan de corruptie bij de woningcorporaties: corruptie in de vorm van gunsten voor corporatiepersoneel en andere insiders bij nieuwbouw, maar ook corruptie omdat naar schatting één op de vier huurders in sommige wijken in Utrecht en Amsterdam alleen in naam huurt, maar in feite een belastingvrij inkomen geniet uit doorverhuur. Alleen de landelijke politiek kan ingrijpen, omdat in de grote steden een te groot deel van de kiezers zelf een belang heeft bij het voortbestaan van de corporaties.

De beroemde wethouder F.M. Wibaut van Amsterdam zorgde er vanaf 1914 voor dat de gemeente woonruimte schiep voor de armste inwoners. Natuurlijk is die zorg voor armen, slachtoffers van geweld in een relatie, of clienten van de reclassering een taak voor de overheid – maar dat is helaas verworden tot een corrupt systeem van woningen voor 40 procent van de bevolking. Daarom is het politiek begrijpelijk, maar kortzichtig van PvdA en CDA om direkt te verklaren dat Neelie Kroes in Brussel niets te maken heeft met “onze woningcorporaties”. Alsof de corporaties anno 2005 nog iets voorstellen waar we trots op zouden kunnen zijn.