Eduard Bomhoff

Nederland – niet helemaal schoon

Transparency International publiceert ieder jaar een ranglijst voor de omvang van de corruptie. De ranglijst is niet gebaseerd op echte waarnemingen van corruptie, maar op indrukken van managers, burgers en bestuurders. Dan kan het zijn dat de ondervraagden culturele vooroordelen herkauwen, zodat de precieze volgorde op de lijst geen waarde heeft. Dat is mogelijk, maar niet waarschijnlijk. Wetenschappers inde VS hebben impressies over de mate van corruptie in de 50 deelstaten getoetst aan harde cijfers voor de veroordelingen van corrupte ambtenaren. De cijfers per staat bleken heel goed overeen te stemmen met de percepties van de ondervraagden.

Scandinavie scoort altijd heel schoon en veel hoger dan Nederland. Patrick Chabal en Jean-Pascal Daloz wijzen op de sobere politieke cultuur – maar die hebben wij in Nederland ook. Premier Drees verwierf lang geleden Marshall hulp voor Nederland door de Amerikaanse gezanten te ontvangen met een kop thee en één koekje. Zo’n zuinig man zal zeker betrouwbaar omgaan met ons geld, dachten de rijke bezoekers. Relevanter is misschien dat Scandinavie een sterkere traditie heeft van democratie op decentraal niveau. In Zweden valt de provinciale verkiezing samen met de verkiezing van het bestuur van het ziekenfonds. In Finland, waar de scholen betere resultaten boeken dan waar ook ter wereld, hebben lokale schoolbesturen veel vrijheid. In contrast met die lokale demokratie valt Nederland internationaal op door provinciale verkiezingen die nergens over gaan, en gemeentebesturen onder leiding van een benoemde burgemeester. Al die regenten zijn ongetwijfeld onkreukbaar, maar de cultuur van “besturen” in plaats van “beslissen” houdt in dat er zelden wordt afgerekend op succes of falen. De politieke moed waarmee burgemeester Livingstone van Londen het rekeningrijden met veel succes heeft ingevoerd, zien we niet bij burgemeesters zoals Opstelten in Rotterdam die zichzelf altijd “bestuurder” noemen in plaats van “politicus”. Regelrechte corruptie bij het Gemeentelijke Vervoer Bedrijf en bij de Parkeerdienst in Amsterdam is uitputtend beschreven door Jos van der Laan van Het Parool, maar werd in Amsterdam nooit hoofdthema bij de gemeentelijke verkiezingen. De burgemeester kunnen we niet wegstemmen en de grote landelijke partijen dekken elkaar af.

In vergelijking met Angelsaksische landen valt Nederland ook op door de smoezelige manier waarop overheid en grote bedrijven handjeklap spelen ten koste van kleinere ondernemingen. Nog niet zo lang geleden was er de “conversiecommissie” waarin ambtenaren van het ministerie van Financien informatie over de achtergrond van de eerstvolgende staatslening uitwisselden met vertegenwoordigers van een paar grote banken, maar natuurlijk niet met de kleintjes. De Nederlandsche Bank controleerde in die tijd ook nooit de boeken bij de grootbanken, want dat had de interne accountantsdienst van de bank al gedaan, maar pluisde alle details uit van declaraties en transacties van het management bij de kleine financiele instellingen. Een regenteske cultuur waarin een kleine groep van politici en bestuurders van grote bedrijven vriendschappelijk met elkaar omgaat en conksies afsluit ten nadele van kleine bedrijven en potentiele toetreders.

In de gezondheidszorg zijn de details van het vereveningsfonds zo weinig transparant dat alleen al daarom geen enkele buitenlandse verzekeraar interesse heeft. Bij de ziekenhuizen moeten buitenlandse ondernemers ook nog jaren wachten op toestemming om toe te treden. Als de markt zo wordt beheerst door de gevestigde grote ondernemingen, is het nog maar een kleine stap naar een kartel dat gaat overleggen met ambtenaren en politici. Gaat het dan mis, zoals in de bouwsector, dan ziet de voorzitter van de bouwlobby kans om alle huichelachtige ontkenningen, halve bevestigingen en loze beloftes van zijn achterban te overleven dank zij een sfeer van “ons kent ons”. Allemaal erg Nederlands, maar wees dan niet verbaasd over een cultuur die minder precies is dan in de Angelsaksische landen en een stuk minder zuiver dan in Scandinavie.